Höflich-uitgave: In Flanders fields

In Flanders fields, het gedicht dat de Canadese legerdokter John McCrae (1872-1918) in 1915 schreef, is de meest iconische tekst over de tragiek van Wereldoorlog I en werd dan ook vele keren op muziek gezet. McCrae, die als vrijwillige legerarts diende bij de First Brigade van de Canadian Field Artillery, werd in de verpleegpost van Boezinge (bij Ieper) dagelijks geconfronteerd met de oorlogsgruwel. Hij schreef verschillende oorlogsgedichten, maar deze aangrijpende verzen dichtte hij op 3 mei 1915, daags nadat zijn vriend luitenant Alexis Helmer bij een granaataanval was gesneuveld. Tijdens die tweede slag bij Ieper gebruikten de Duitsers voor het eerst chloorgas.

De blijvende populariteit van In Flanders fields is te verklaren door de directe en heldere taal, en de aansprekende symboliek: de klaprozen en de leeuwerik tegenover het oorlogsgeweld. De klaproos is het internationale symbool van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog, maar ook van de kracht, de overlevingsdrang en de schoonheid die zelfs aan platgebombardeerde slagvelden kan ontspruiten: klaprozen zijn pioniersplanten die daar waar alles dood is en niets meer bloeit, toch ontkiemen en floreren. Bovendien symboliseren de helrode, fragiele blaadjes het bloed van de gesneuvelde soldaten. De bloem werd al in 1878 als oorlogssymbool gebruikt door Pol De Mont in zijn gedicht Kollebloemen (archaïsch woord voor klaprozen), waarin de bloemen het oorlogsgeweld voorspellen. Het gedicht van De Mont werd in 1879 door Edgar Tinel op muziek gezet (Repertoire Explorer. The Flemish Music Collection, nr. 572).

McCrae schreef zijn verzen vanuit het standpunt van de slachtoffers die op de Vlaamse velden vielen. Hij is één met hen: ‘We are the Dead. Short days ago / We lived, felt dawn, saw sunset glow, / Loved, and were loved, and now we lie / In Flanders fields.’ Hij betreurt de doden, maar toch is In Flanders Fields geen pacifistische tekst. McCrae doet een duidelijke oproep om de strijd van de gesneuvelden voort te zetten: ‘Take up our quarrel with the foe.’ Alleen als de vijand overwonnen is, zullen de gesneuvelde soldaten rust kennen en zal hun dood niet zinloos zijn geweest.

Het gedicht werd op 8 december 1915 gepubliceerd in het Engelse tijdschrift Punch en kende meteen een grote populariteit. De tekst werd geafficheerd en op scholen aangeleerd en al vlug zetten componisten McCrae’s tekst op muziek, wat de internationale verspreiding bevorderde. Een van de vroegste composities is het lied dat J. Deane Wells in 1917 in Vancouver publiceerde. Andere vroege zettingen zijn die van John Philip Sousa, Frank E. Tours en W.H. Leib, alle uit 1918, en van Charles Ives uit 1921. Sindsdien werden de verzen door vele tientallen componisten op muziek gezet, als lied of als koorwerk. John McCrae zou de populariteit van zijn gedicht niet meer meemaken. Vanaf 1917 leed hij aan ademhalingsproblemen, meer dan waarschijnlijk wegens het inademen van chloorgas. Begin 1918 kreeg hij een zware longsteking en hij overleed op 28 januari 1918, amper 46 jaar.

Het is niet duidelijk wat Arthur Meulemans ertoe bracht om op 1 mei 1960 zijn versie voor vierstemmig mannenkoor te schrijven. Het koorwerk is enkel overgeleverd als autografisch manuscript en er zijn geen sporen van een eventuele uitvoering. Opvallend is dat Meulemans hier in het middendeel in een martiale passage en via een repetitieve en nadrukkelijke mi in de tweede tenoren en bassen duidelijk McCrae’s oproep accentueert om de strijd voort te zetten.

Dewilde, J.: [Nederlandse inleiding bij Höflich-cataloognummer 2559, 2018].